Błędy poznawcze – temat, który wzbudził największe zainteresowanie podczas naszego wystąpienia na Agile Warsaw. Zaryzykowaliśmy wówczas twierdzenie, że nie powinniśmy sobie ufać. Skąd ten pomysł?
Błędy poznawcze
Jak mawiał mój były szef, jedyną osobą której można ufać jesteś ty sam. W tamtej chwili nie wiedziałem, jak wiele jest w tym prawdy. Dziś moje patrzenie na tamte słowa trochę się zmieniło, w końcu
„człowiek uczy się całe życie”
Na chwilę obecną nauce znanych jest około 200 błędów poznawczych. Zaczęliśmy o nich opowiadać na naszym kanale na YouTube, zaczynając od Ikea Effect, a na blogu wspominaliśmy między innymi o efekcie potwierdzenia (jeśli wolicie wersję mówioną zapraszam tutaj). Być może, gdy czytasz te słowa znajdziesz już więcej filmów i postów na ten temat.
Co to jednak oznacza dla nas? Jaki wpływ mają te pułapki myślenia na nasze życie? Czy będziemy mieli problem z nimi tylko i wyłącznie w pracy? Oczywiście, że nie! Praktycznie wszystko o czym mówimy na naszym blogu i na YouTube można wykorzystać w każdej sferze naszego życia i błędy poznawcze nie są tu wyjątkiem.
Przyglądając się dokładnie temu w jaki sposób działamy i wykonujemy naszą pracę zauważymy bardzo szybko, że błędy poznawcze mają ogromny wpływ . Czy jesteśmy w stanie jednoznacznie stwierdzić, że jest to wpływ pozytywny albo negatywny?
Pozytywne czy negatywne błędy poznawcze?
Błędów myślenia nie możemy kategoryzować na pozytywne i negatywne. Nasz umysł wyewoluował tak, żeby zapewnić nam jak największe szanse na przeżycie przy jak najmniejszym koszcie energetycznym. Błędy poznawcze są wynikiem jego elastyczności – z jednej strony jesteśmy w stanie używać mózgu na nieskończenie wiele sposobów, ale z drugiej strony nasz umysł nie wie, o który sposób nam w danej chwili chodzi. Mówiąc wprost nasz mózg upraszcza i kategoryzuje informacje które do niego docierają.
Z wieloma prostymi problemami jesteśmy sobie w stanie poradzić bardzo szybko, bez zastanowienia. Jednak podjęcie niektórych decyzji wymaga dokładniejszej analizy, która z punktu widzenia naszego mózgu jest bardzo kosztowna. A to z kolei powoduje, że nie możemy działać w taki sposób przez cały czas. I bez tego nasz mózg zużywa do 20% energii, której potrzebuje całe nasze ciało.
Mózg unika ciężkiej pracy i o ile tylko może, podejmuje decyzje w oparciu o uproszczone dane – heurystyki lub posiłkuje się pamięcią podręczną albo działa instynktownie. Te uproszczenia nie zawsze są trafne, co w właśnie powoduje powstawanie błędów poznawczych.
Nie możemy jednak wprost powiedzieć, że zachowanie naszego umysłu jest jednoznacznie pozytywne albo negatywne. Z jednej strony oszczędzamy energię i podejmujemy decyzje szybko, ale z drugiej strony czasami są one nieoptymalne bądź nietrafione. Coś za coś, ale czy to źle? Czy chcemy dokonywać dokładnej analizy przed każdą zmianą biegu w samochodzie czy lepiej będzie działać instynktownie, nawet jeśli czasem wyjedziemy z obrotami na czerwone pole?
Nasz mózg optymalizuje swoją pracę i wybiera sposób postępowania właściwy do stawianych przed nim wyzwań. Działając w ten sposób z jednej strony oszczędza energię nie poświęcając zbyt wiele czasu na banały, a z drugiej strony generuje błędy poznawcze. Nie jest to ułomność, ale cecha.
Obrona przed błędami poznawczymi
Bardzo trudno jest zapanować nad tym, w jaki sposób nasz mózg postępuje z przetwarzanymi informacjami i w jaki sposób podejmuje decyzje. Ciężko jest zmusić nasz umysł do tego, żeby zachował się w konkretnej sytuacji w pożądany sposób. Tak samo ciężko jest nam się „po prostu uspokoić”, gdy coś nas wyprowadzi z równowagi.
Zgodnie z badaniami amerykańskich naukowców marszczenie brwi powoduje wzmożony wysiłek naszego umysłu i aktywacje tej części naszego mózgu, która odpowiedzialna jest za myślenie złożone. Ale czy jesteśmy w stanie marszczyć brwi przez 8 godzin dziennie?
Błędy poznawcze są konsekwencją optymalnego wykorzystania zasobów naszego umysłu i konieczności szybkiego radzenia sobie z problemami zarówno prostymi, jak i tymi bardziej złożonymi. Nie jesteśmy w stanie zmusić naszego umysłu do złożonego myślenia przez cały czas. Wydaje się więc, że nie ma możliwości obrony przed wszystkimi błędami poznawczymi. Patrząc jednak retrospektywnie, analizując nasze postępowanie możemy zauważyć, że je popełniliśmy i spróbować zabezpieczyć się przed tymi najbardziej dotkliwymi konsekwencjami.
Jak więc żyć?
Najważniejsze, żeby zdać sobie sprawę z tego, że istnieje coś takiego jak błędy myślenia. Warto wiedzieć, jaki mają wpływ na nasze życie i podejmowane przez nas decyzje.
Mając świadomość istnienia błędów poznawczych, podejmując każdą decyzję będziemy świadomi jej potencjalnej ułomności. Analizując najczęściej popełniane błędy w naszym rozumowaniu możemy zmniejszyć te ryzyko, ale nigdy nie wyeliminujemy go w zupełności.
Czy powinniśmy ufać samym sobie? Czy mając świadomość tego, że błędy myślenia są nieuniknione możemy liczyć na to, że decyzje które podjęliśmy są optymalne? Odpowiedź wydaje się być równie smutna, co oczywista.
Nie jesteśmy w stanie z góry stwierdzić, które z podejmowanych przez nas decyzji są prawidłowe. Nie możemy ufać sobie bezgranicznie. Zamiast jednak dążyć do nieomylności, bądźmy przygotowani na ewentualne konsekwencje naszych pomyłek. Nie bójmy się popełniać błędów i bądźmy gotowi na porażki. Przecież eksperymentowanie i odporność na niepowodzenia prowadzą do sukcesów.
I przede wszystkim – poznajmy wroga, czy to czytając nasze posty czy oglądając nasze filmy na ten temat. Nawet jeśli nie da się w ogóle nie popełniać błędów myślenia, to części z nich możemy uniknąć, jeśli tylko będziemy o nich wiedzieć.
Więcej o błędach poznawczych znajdziecie na naszym kanale na YouTube.
