Jak wygląda pragmatyzm i kim jest pragmatyk? 

Temat pragmatyzmu idealnie łączy się z podejściem zwinnym oraz takimi koncepcjami jak empiryzm. Z drugiej strony, walczy troszeczkę z perfekcjonizmem, który jest problemem dla wielu. Sprawdźmy więc jak wygląda pragmatyzm i kim właściwie jest pragmatyk?

Pragmatyzm, czyli co?

Pragmatyzm to sposób myślenia i działania, zakładający praktyczność jako podstawowe i najważniejsze kryterium prawdy i podejmowanych działań. To, co brzmi skomplikowanie, stanie się oczywiste po przeczytaniu niniejszego tekstu. Tymczasem możemy to skomplikować jeszcze bardziej sięgając po formalne definicje:

Pragmatyzm – system filozoficzny, którego podstawowym elementem jest pragmatyczna teoria prawdy, uzależniająca prawdziwość tez od praktycznych skutków, przyjmująca praktyczność za kryterium prawdy. Pragmatyzm przyjmuje wynikające z przyjmowania tez skutki i ich użyteczność za kryterium prawdy – Wikipedia

Pragmatyzmem będzie na przykład wiara w to, że mycie rąk i zachowanie higieny zmniejsza zachorowalność. Dlaczego? Bo możemy zaobserwować oczekiwane efekty naszych działań. Ale pragmatyzmem będzie też wiara w to, że choroby powodują demony, które boją się wody i mydła. Działania oparte o tak dziwną teorię też będą przynosiły efekty zgodne z oczekiwanymi. Działając pragmatycznie, uznamy że nasza teoria jest prawdziwa i możemy spokojnie w oparciu o nią działać. Nie liczy się tu „posiadanie racji”, liczą się efekty.

Tu od razu widać pierwszy kontrast zarówno do perfekcjonizmu, jak i chociażby krytycyzmu. W jednym przypadku próbujemy zrealizować coś jak najlepiej się da, a w drugim podchodzimy sceptycznie do każdej jednej teorii i próbujemy ją obalić. Tymczasem pragmatycy nie zajmują się raczej metodą naukową, tylko zadowalają się „wystarczająco dobrymi” wynikami i efektami. I czy można ich za to winić?

Pragmatyzm i pragmatyk w pracy

Oczywiście mówiąc o pragmatyzmie rzadko kiedy mamy na myśli opisany system filozoficzny i system przekonań. Najczęściej używamy tego słowa w potocznym jego znaczeniu, które dotyczy zarówno pragmatyzmu jak i pragmatyków. Na szczęście i tutaj znajdziemy odpowiednią definicję:

Potocznie pragmatyzmem nazywana jest także postawa, polegająca na realistycznej ocenie rzeczywistości, liczeniu się z konkretnymi możliwościami i podejmowaniu działań, które gwarantują skuteczność – Wikipedia

To o wiele bardziej użyteczna definicję pragmatyka. Pragmatyk jest to bowiem osoba, która patrzy na rzeczywistość realistycznie i podejmuje tylko te działania, które gwarantują sukces albo przynajmniej gwarantują uniknięcie porażki. Pragmatyk to osoba, która nie będzie porywała się z motyką na słońce, bo wie że nie ma absolutnie żadnych szans na powodzenie. To jest też osoba, która chcąc zaliczyć egzamin na studiach będzie uczyła się „na tróję”, a nie zgłębiała wszystkie aspekty danego zagadnienia i walczyła o stypendium.

Pół-żartem można powiedzieć, że pragmatykiem jest ten, kto zawsze tankuje za 50 zł, bo jeżdżąc po mieście i tak nigdy nie potrzebuje więcej paliwa w baku. I trzeba przyznać, że coś w tym jest… Pragmatyk jest po prostu wygodny, nie przejmuje się rzeczami, które nie mają efektów na jego życie. Czasami mówimy o „pozytywnym lenistwie” i obrazujemy je cytatami jak „po co się starać, skoro i tak nie ma szans, żeby się udało” oraz „po co robić więcej, skoro tak jak teraz jest wystarczająco dobrze”.

Pragmatyzm w życiu…

W życiu codziennym większość z nas jest umiarkowanymi pragmatykami. Mało kto robi więcej niż potrzeba, o ile nie jest to w imię zasad albo przekonań. Nikt nie odkurza mieszkania codziennie, bo przecież nie brudzi się ono tak szybko. Nikt nie wymienia oleju w samochodzie co 500 km, bo nie ma to żadnego sensu. I chociaż większość z nas zapewne jeździ na niedopompowanych kołach i nie sprawdza tego wystarczająco często, to konsekwencje tych drobnych zaniechań są znikome bądź żadne. Wystarczy przecież sprawdzić ciśnienie przed dłuższą podróżą.

Mówiąc o pragmatyzmie, o tym „pozytywnym lenistwie”, mam też na myśli pewną bierność. Pragmatyk nie podejmuje tych działań, które nie przynoszą żadnych efektów. Zaniechamy też robienia rzeczy, które same w sobie mają wysoką szansę na porażkę. Z drugiej zaś strony, to nie jest tak, że mu nie zależy. Pragmatyk będzie robił wystarczająco dużo, żeby odnieść sukces, ale nie więcej.

W kontekście zwinnego tworzenia produktów mamy pod ręką koncepcję MVP i mamy też empiryzm, czyli działanie w oparciu o doświadczenie. Ale do kompletu brakuje nam jeszcze jednego elementu.

…i pragmatyk w zwinności

Powiedzenie sobie będę „robił tylko te rzeczy które prowadzą do sukcesu i tylko w takim stopniu który jest potrzebny do jego osiągnięcia” jest dość niebezpieczne z co najmniej dwóch powodów. Po pierwsze, rzadko kiedy wiemy jaki dokładnie jest ten poziom i co faktycznie gwarantuje nam sukces, a co nie. Po drugie, unikając ryzyka unikamy też szans, które mogą przynieść nam o wiele więcej niż włożony wysiłek.

Podejście zwinne „walczy” z tymi efektami przez krótkiej iteracje i względnie mały zakres prac realizowanych w jednym momencie. Zwykle jesteśmy w stanie zrobić więcej niż potrzeba, jeżeli to „więcej” nie jest znaczącą wartością. Nie chodzi tu o to, żeby robić wodotryski i budować nie-wiadomo-co. Natomiast zrobienie „trochę więcej” niż jest wymagane do sukcesu albo zaryzykowanie porażki może się opłacić, o ile koszty takiego działania są niskie. Rozumie to nawet najbardziej zatwardziały pragmatyk.

Ostatecznie jednak zmierzamy do brakującego elementu pragmatyzmu, czyli naszego celu. Łatwo mówi się, żeby robić tylko te działania, które prowadzą do sukcesu, że jesteśmy pozytywnie leniwi, że robimy rzeczy tylko wystarczająco dobrze. Ten pragmatyzm może mieć jednak różne oblicza.

Jeden pragmatyczny student uczy się tylko i wyłącznie po to żeby zdać i zaliczyć semestr, a drugi pragmatyk wykonuje tylko i wyłącznie te działania, które doprowadzą do zdobycia przez niego stypendium. Obaj minimalizują swoje działania, ale ponieważ mają zupełnie inne cele to ich codzienność będzie wyglądała zupełnie inaczej.

Dlatego od zawsze powtarzam, że cel jest jedną z najważniejszych rzeczy, która pozwala nam działać zwinnie. A dzisiaj dowiedzieliśmy się też, że jest jedną z rzeczy która pozwala działać pragmatycznie.